Uboczne produkty spalania (UPS) to minerały antropogeniczne powstałe w procesie energetycznego spalania paliw stałych, a nie odpady. Nawet jeśli są czasami uciążliwe wskutek pylenia ze składowisk, to nie posiadają negatywnego wpływu na środowisko i zdrowie. Zostało to jednoznacznie potwierdzone wieloletnimi badaniami, na potrzeby unijnego systemu REACH. Posiadają własności pucolanowe – wiążące w obecności wapna oraz hydrauliczne – wiążące w obecności wody. Ich stosowanie znane od stuleci, jest dzisiaj określone w normach i aprobatach technicznych krajowych i unijnych. Codziennie udowadniają swoją użyteczność do produkcji cementu, betonu, inżynierii komunikacyjnej, w geotechnice i innych obszarach gospodarki.

Popiół nie jest odpadem

UPS nie są i nigdy nie były problemem. Jest nim nasza niewiedza o ich własnościach, możliwościach stosowania i brak skuteczności w realizacji strategii Pierwszeństwa dla Wtórnych. UPS są elementem gospodarki niskoemisyjnej. Każda ich tona zastosowana w miejsce części cementu czy wapna obniża emisję gazów cieplarnianych o około 0,5 tony. Popioły na składowisku to marnotrawstwo zasobów gospodarki, co powinno być powodem do wstydu dla wszystkich, którzy mają na to wpływ. Bliska współpraca praktyki, nauki i administracji może i powinna znajdować właściwe miejsce w gospodarce dla każdej tony UPS.

Odpad to termin prawny, a nie wskazanie czym jest substancja. Stają się odpadem, kiedy brakuje nam innowacyjności, kreatywności i autentycznej troski o środowisko i społeczeństwo. Koszty gospodarki ubocznymi produktami spalania kończące się na składowisku są bardzo wysokie i będą rosły.

UPS na rynku budowlanym

Dyrektywa odpadowa UE i ustawa o odpadach wskazuje na konieczność unikania wytwarzania odpadów oraz zobowiązuje wszystkich: wytwórców oraz organy administracji wszystkich szczebli do aktywności w tym zakresie. Niestety to życzenie ustawodawcy rzadko jest dostrzegane, a praktyczne wdrożenia tego zapisu są wyjątkami w naszym życiu gospodarczym. Praktyka gospodarcza w zakresie wytwarzania i dostarczania na rynek budowlany produktów na bazie UPS w zgodzie z normami technicznymi staje się powszechną praktyką. Zdolność oszczędzania emisji przez UPS zademonstrowana przez Ekotech Inżynierię Popiołów (EIP)w ramach Projektu Wspólnych Wdrożeń (JI)Tefra w standardach Konwencji Klimatycznej ONZ, wytyczyła nową perspektywę dla tych minerałów. Wykazano w nim, iż produkując spoiwa, podbudowy drogowe i materiały iniekcyjne na bazie UPS o własnościach pucolanowych lub hydraulicznych, unika się emisji gazów cieplarnianych związanej z wytwarzaniem cementu i wapna. Na konto firmy EIP w roku 2013 rząd polski przelał ponad 350 tys. ton uprawnień ERU.

Niskoemisyjna, zielona gospodarka i poszukiwania materiałów o niskim śladzie węglowym staną się powszechne wtedy, kiedy limitami emisji objęty zostanie obszar non-ETS. Polska może być liderem w tej dziedzinie, jeśli tylko resort środowiska i gospodarki wykażą w tym zakresie realne zainteresowanie. Przemysł cementowy jest przykładem szerokiego stosowania UPS i czerpania pożytków z ich właściwości od zarania. UPS dodawane są do komponowania namiaru cementowego i jako kluczowy dodatek do produkcji różnych gatunków cementu. W cementach CEM IV (puculanowych siarczanoodpornych) popiół lotny z energetyki wraz z puculaną naturalną stanowić może do 55% składu cementu. W rozwijającej się gospodarce naszego kraju dostrzec należy potrzeby rynku spoiw i kruszyw, które są znacznie większej niż wytwarzane UPS w energetyce. Niestety kruszywa wtórne stanowią nadal poniżej 10% kruszyw naturalnych. Realna ochrona ich zasobów jest więc wyzwaniem, które stoi przed nami.

Uznanie za produkt uboczny

Ustawa o odpadach definiuje, że przedmiot lub substancja, powstające w wyniku procesu produkcyjnego, którego podstawowym celem nie jest ich produkcja, mogą być uznane za produkt uboczny, niebędący odpadem, jeżeli są łącznie spełnione następujące warunki:

dalsze wykorzystywanie przedmiotu lub substancji jest pewne;
przedmiot lub substancja mogą być wykorzystywane bezpośrednio bez dalszego przetwarzania, innego niż normalna praktyka przemysłowa;
dany przedmiot lub substancja są produkowane jako integralna część procesu produkcyjnego;
dana substancja lub przedmiot spełniają wszystkie istotne wymagania, w tym prawne, w zakresie produktu, ochrony środowiska oraz życia i zdrowia ludzi, dla określonego wykorzystania tych substancji lub przedmiotów i wykorzystanie takie nie doprowadzi do ogólnych negatywnych oddziaływań na środowisko, życie lub zdrowie ludzi.

Uboczne produkty spalania z energetyki zdolne są spełnić te warunki, jeśli tylko mają właściwego odbiorcę. Dla gipsu z odsiarczania spalin procedura ta w wielu miejscach została wdrożona i substancje te na żadnym etapie nie są odpadem. Ich wytwarzanie podlega regulacjom produktowym, zwykle bardziej wymagającym niż odpadowe.

Utrata statusu odpadów

Ta sama ustawa mówi, że określone rodzaje odpadów przestają być odpadami, jeżeli na skutek poddania ich odzyskowi, w tym recyklingowi, spełniają:

łącznie następujące warunki:

przedmiot lub substancja są powszechnie stosowane do konkretnych celów,
istnieje rynek takich przedmiotów lub substancji lub popyt na nie,
dany przedmiot lub substancja spełniają wymagania techniczne dla zastosowania do konkretnych celów oraz wymagania określone w przepisach i w normach mających zastosowanie do produktu,
zastosowanie przedmiotu lub substancji nie prowadzi do negatywnych skutków dla życia, zdrowia ludzi lub środowiska;

wymagania określone przez przepisy Unii Europejskiej.

Brak szczegółowych regulacji ze strony Komisji Europejskiej nie zwalnia nas jednak z podejmowania inicjatyw w tym zakresie, nawet pionierskich, bo kto jak nie nasz kraj, w którym energetyka – głównie węglowa, ma być liderem w Europie.

Wytwarzanie i zagospodarowanie UPS w Europie i na świecie

W Europie wytwarzamy corocznie ok. 145 mln ton ubocznych produktów spalania, w tym ok. 125 mln popiołów i ok. 20 mln produktów odsiarczania spalin. W budownictwie wykorzystujemy ok. 50% UPS, a łącznie z niwelacjami i rekultywacjami terenów na poziomie ok 70%. Na świecie wytwarzanych jest około 950 mln ton UPS, a poziom zagospodarowania szacowany jest na około 45%.

Cały artykuł do przeczytania w magazynie "Surowce i Maszyny Buowlane" 4-5/2014.