Pierwszy wykaz surowców krytycznych opublikował Komitet ds. Surowców Krytycznych dla Gospodarki Stanów Zjednoczonych (Committee on Critical Mineral Impacts on the US Economy) w 2008 roku. Specjalna Komisja Unii Europejskiej w sprawie przeglądu listy surowców krytycznych dla UE i wdrażania inicjatywy na rzecz surowców przygotowała pierwszą listę surowców krytycznych (zawierającą bardzo ograniczoną ilość surowców) w 2011 r., na podstawie pochodzącej z 2008 roku europejskiej „Inicjatywy na rzecz surowców”.
 

Podstawowym kryterium do ich wyznaczenia była przewidywana przez te instytucje istotność surowca (economic importance) dla wyzwań i potrzeb gospodarki w XXI w. i ryzyko dostaw (supply risk). Przy opracowywaniu tych list (USA, UE) brano pod uwagę niedobory, deficyt i ryzyka w skali szerszej niż dla jednego kraju (odpowiednio dla USA i globalnie oraz dla UE i globalnie).

Tegoroczna lista zawiera surowce naturalne (raw materials), w tym również natural rubber, czyli kauczuk – zatem pozostaje na niej 29 surowców mineralnych. Sama nazwa „surowce mineralne” nie jest w pełni adekwatna – węgiel (w tym wypadku koksujący) nie jest minerałem, a kopaliną (podobnie jak gaz, ropa, torf – nie tworzące form krystalicznych); przyjęto jednak takie nazewnictwo.
 

Aktualne zestawienie zostało uzupełnione w porównaniu do 2017 r. o stront, lit, boksyty, tytan. Z listy usunięto hel, ale pozostaje on objęty monitoringiem (podobnie jak nikiel) w celu ewentualnego włączenia go do następnego wykazu surowców krytycznych.
 

Zdaniem Komisji Europejskiej wyznaczanie surowców krytycznych (CRM – critical raw materials) ma pomóc:

• we wzmocnieniu konkurencyjności europejskiej gospodarki, w szczególności dla „Zielonego Ładu”,
• w stymulowaniu budowy nowych kopalń tych surowców i wzmocnieniu recyklingu,
• w uwypukleniu roli odzysku surowców krytycznych w europejskim planie działania w zakresie recyklingu,
• w zwiększeniu świadomości potencjalnych zagrożeń dostaw surowców,
• w negocjacjach umów handlowych, przeciwdziałaniu środkom zakłócającym handel, opracowywaniu działań badawczych i innowacyjnych oraz wdrażaniu „Agendy 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju i celów zrównoważonego rozwoju”.

W Polsce występują następujące surowce krytyczne uwzględnione na najnowszej liście Komisji Europejskiej:

• złoża barytu i barytu z fluorytem (eksploatacja zaniechana),
• złoża węgla koksującego, w tym doskonałego węgla ortokoksowego typu 35.2 (eksploatowane),
• złoża fosforytów (skreślone z ewidencji zasobów, ale wymagające ponownej weryfikacji),
• gal, german, wanad, wolfram, kobalt - w niewielkich ilościach, jako substancje towarzyszące polimetalicznym rudom miedzi oraz cynku i ołowiu,
• tytan - w masywie suwalskim.