Poniżej przedstawione zostaną najistotniejsze dla przedsiębiorcy prawne aspekty związane z korzystaniem z własnych źródeł energii z podziałem na dwa warianty. Pierwszy – gdy to przedsiębiorca jest właścicielem i faktycznie eksploatuje źródło energii, oraz drugi, kiedy dokonuje tego niezależny od przedsiębiorcy podmiot, z czego przedsiębiorca korzysta.

Obowiązki prawne związane ze źródłami wytwarzania niestanowiącymi OZE

Przedsiębiorca jest samodzielnie zobowiązany do dochowania przewidzianych prawem obowiązków, gdy źródło wytwarzania inne niż OZE działa na terenie lub w sąsiedztwie jego zakładu i jest przez niego eksploatowane.

Najistotniejszym obowiązkiem jest uzyskanie koncesji na wytwarzanie energii. By otrzymać koncesję należy dysponować środkami finansowymi gwarantującymi prawidłowe wykonywanie działalności, bądź być w stanie udokumentować możliwość ich pozyskania. Ponadto przedsiębiorca powinien posiadać możliwości techniczne gwarantujące prawidłowe wykonywanie działalności oraz zapewniać zatrudnienie osób o właściwych kwalifikacjach zawodowych. W ramach obowiązków związanych z otrzymaniem koncesji wskazać należy również uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Nie można również zalegać z zapłatą podatków stanowiących dochód budżetu państwa (chyba że zachodzi zwolnienie, odroczenie lub rozłożenie na raty zaległości podatkowych, albo gdy w całości wstrzymano wydanie decyzji właściwego organu podatkowego – podatnik ma bowiem prawo złożyć wniosek o wstrzymanie wykonania decyzji podatkowej).

Procedura uzyskania koncesji może stanowić dla przedsiębiorcy wyzwanie. Aby je zminimalizować możliwe jest zawarcie umowy z operatorem źródła, na podstawie której będzie on wykonywał obowiązki niejako „za” przedsiębiorcę. Jest to dość często spotykane w praktyce rozwiązanie. Pozwala przedsiębiorcy uniknąć ewentualnych kar pieniężnych, które mogłyby zostać na niego nałożone w przypadku braku wypełnienia wymogów prawnych.

Zakres obowiązków nie wyczerpuje się z chwilą uzyskania koncesji, następnie przedsiębiorca zobowiązany jest zapewnić obsługę działalności operacyjnej źródła oraz realizować obowiązki sprawozdawcze względem Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Także w tym zakresie przedsiębiorca ma możliwość powierzenia obowiązków wyspecjalizowanemu podmiotowi, posiadającemu odpowiednie zaplecze oraz doświadczenie. Profesjonalne wsparcie jest szczególnie istotne w początkowym okresie korzystania z własnego źródła energii, z biegiem czasu przedsiębiorca może zdecydować, czy jest gotowy do samodzielnego prowadzenia działalności operacyjnej danego źródła czy też preferuje dalsze korzystanie ze wsparcia profesjonalnego podmiotu.

Należy również pamiętać o ewentualnej konieczności uwzględnienia emisji źródła w Europejskim Systemie Handlu Emisjami (EU ETS). EU ETS stanowi podstawę największego na świecie rynku emisji CO2. EU ETS zobowiązuje emitentów do pozyskiwania i umarzania uprawnień do emisji CO2. Konieczność nabycia uprawnień przez przedsiębiorcę uzależniona jest od typu źródła, całkowitej nominalnej mocy oraz od tego, czy rodzaj zakładu, który zasilany jest przez dane źródło wytwarzania, kwalifikuje się do systemu EU ETS (przedsiębiorca powinien każdorazowo zweryfikować, czy emisja jego źródła wiąże się właśnie z koniecznością uwzględnienia go w systemie EU ETS).

Przedsiębiorca korzystający z własnego źródła energii nie ma obowiązku zawierania umów dystrybucji ani umów sprzedaży, a nadto odnosi korzyści w postaci obniżenia kosztów samej energii. Autogeneracja (tj. sytuacja, w której przedsiębiorca jest właścicielem zarówno zakładu, jak i źródła energii) pozwala uniknąć zbędnych formalności w postaci konieczności zawierania umów oraz wydatków związanych z opłatami i narzutami.

Autogeneracja umożliwia także uniknąć kosztów świadectw efektywności energetycznej (białych certyfikatów) oraz kosztów umorzenia świadectw pochodzenia (zielonych certyfikatów).

Często zdarza się, iż źródła inne niż OZE należą (i eksploatowane są) do odrębnego od przedsiębiorcy podmiotu. Tym samym wyżej wymienione obowiązki nie spoczywają na przedsiębiorcy, lecz na tym podmiocie. Takim podmiotem może być spółka, z którą przedsiębiorca decyduje się realizować inwestycje w dane źródło wytwarzania. Zarówno kwestie uzyskania koncesji, jak i dalszej obsługi źródła spoczywają na podmiocie, który faktycznie eksploatuje dane źródło. Należy jednak pamiętać, że aby faktycznym realizatorem obowiązków był ów podmiot, nie może on być podmiotem zależnym od przedsiębiorcy.

Linia bezpośrednia

Pomimo że obowiązki koncesyjne oraz związane z obsługą działalności operacyjnej źródła są niejako „zdjęte” z przedsiębiorcy, to w przeciwieństwie do autogeneracji, w przypadku faktycznego eksploatowania źródła przez inny podmiot, konieczne jest zawarcie umów służących zapewnieniu dostaw ciepła bądź energii do przedsiębiorcy. O ile w pierwszym z omawianych wariantów przedsiębiorca unikał opłat, to w przypadku, gdy źródło faktycznie eksploatuje inny podmiot, przedsiębiorca poniesie koszty związane m.in. z opłatą kogeneracyjną, mocową czy przejściową oraz opłatą OZE. Aby tego uniknąć przedsiębiorca, może dążyć do połączenia zakładu ze źródłem wytwarzania tzw. linią bezpośrednią.

Linia ta umożliwia proste dostarczanie energii elektrycznej od wytwórcy do odbiorcy (z pominięciem przesyłu wytworzonej energii siecią elektroenergetyczną), co może pozwolić na uniknięcie opłat związanych z przyłączeniem instalacji do sieci elektroenergetycznej oraz z dystrybucją energii do odbiorcy. Aby jednak doszło do połączenia linią bezpośrednią, wymagana jest zgoda Prezesa URE. Przy wydawaniu zgody, organ uwzględnia wykorzystanie zdolności przesyłowych istniejącej sieci oraz odmowę świadczenia usługi przesyłania lub dystrybucji istniejącą siecią.

W praktyce, gdy źródło faktycznie eksploatowane jest przez inny, niezależny od przedsiębiorcy podmiot, rzadko udaje się uzyskać pozytywną decyzję Prezesa URE na utworzenie linii bezpośredniej. Jednak projekt nowelizacji ustawy prawo energetyczne i ustawy o odnawialnych źródłach energii[1], którego celem jest wdrożenie do polskiego systemu dyrektywy 2019/944[2], może ułatwić uzyskiwanie takich decyzji. Dyrektywa 2019/944 zobowiązuje m.in. do przyjęcia niezbędnych środków umożliwiających wszystkim wytwórcom i dostawcom energii elektrycznej zaopatrywanie ich własnych obiektów i odbiorców linią bezpośrednią. Według nowych regulacji Prezes URE będzie prowadził wykaz linii bezpośrednich, co ma sprawić, że każdy zainteresowany będzie mógł zapoznać się z dokładną lokalizacją linii czy rodzajem jednostki wytwórczej. Należy zatem przypuszczać, że nowa regulacja ułatwi w przyszłości połączenie zakładu przedsiębiorcy ze źródłem wytwarzania – linią bezpośrednią.

Obowiązki prawne związane ze źródłami wytwarzania stanowiącymi OZE

Również OZE mogą działać na terenie zakładu przedsiębiorcy bądź też w jego sąsiedztwie i mogą być przez tego przedsiębiorcę eksploatowane samodzielnie, jak również przez inny, niezależny podmiot.

W przypadku gdy źródło OZE działa na terenie zakładu przedsiębiorcy lub w jego sąsiedztwie i jest przez tego przedsiębiorcę eksploatowane, wówczas podobnie jak w przypadku innych od OZE źródeł, obowiązki prawne spoczywają na przedsiębiorcy. Wspomniane obowiązki obejmują: konieczność uzyskania koncesji[3] oraz konieczność zapewnienia obsługi działalności operacyjnej źródła. Brak jest natomiast konieczności realizacji obowiązków i ponoszenia kosztów związanych z EU ETS. OZE nie emitują CO2, pozostają zatem poza zakresem przedmiotowego systemu.

Gdy zaś OZE eksploatowane jest przez odrębny od przedsiębiorcy podmiot, mechanizm jest analogiczny jak w przypadku eksploatowania źródła innego niż OZE. Kiedy źródło faktycznie eksploatuje inny podmiot, przedsiębiorca poniesie koszty związane m.in. z opłatą OZE, kogeneracyjną, mocową czy przejściową, a także związane z realizacją umorzenia świadectw pochodzenia oraz efektywności energetycznej. To jednak na faktycznie eksploatującym podmiocie spoczywać będą obowiązki związane z uzyskaniem koncesji, a także koniecznością zapewnienia obsługi działalności operacyjnej źródła.

***

Nie ulega wątpliwości, że przemysł (w szczególności energochłonny) jest podatny na wahania cen energii. Wzrost cen wywiera istotny wpływ na koszty funkcjonowania przedsiębiorstw, przesądzając wręcz o opłacalności całej działalności przedsiębiorcy. Niewątpliwie korzystanie z własnych źródeł energii stanowi szanse na obniżenie kosztów działalności. Wybór odpowiedniego rozwiązania, a także odpowiedniego źródła energii, powinien zostać poprzedzony szczegółową analizą, uwzględniającą zarówno potrzeby przedsiębiorcy, jak również ryzyka, jakie jest on w stanie uwzględnić w ramach swojej działalności biznesowej. Skorzystanie z usług profesjonalistów pozwala na wybór adekwatnego rozwiązania i zminimalizowanie ryzyk ewentualnych kar i dodatkowych kosztów.

 

[1] Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz ustawy o odnawialnych źródłach energii, 02.06.2021, nr wykazu w Rządowym Centrum Legislacji: UC74, Ministerstwo Klimatu i Środowiska.

[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE.

[3] W przypadku wytwarzania energii elektrycznej jeśli moc ≥500 kW a przyłącze do sieci ma napięcie <110 kV, bądź o mocy cieplnej w skojarzeniu ≥ 900 kW i mocy elektrycznej ≥ 500 kW a w przypadku wytwarzania ciepła, jeśli moc wynosi ≥5 MW.